Η συνέχεια του κράτους

Δημοσίευμα της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος» 18 Ιανουαρίου 2015

Η συνέχεια του κράτους

Από τη δημιουργία του μοντέρνου κράτους, δηλαδή από το 1648 και εντεύθεν, το κράτος ως δομή διέπει κατά κύριο λόγο το δυτικό κόσμο και επομένως τον ευρωπαϊκό χώρο και υφίσταται ως συνέχεια πολιτικών που άπτονται της προστασίας, της ευημερίας και της προόδου του κοινωνικού συνόλου. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της κρατικής δομής είναι η συνέχεια των αποφάσεων και των σημαντικών πολιτικών που χαράσσονται σε σχέση με πέντε καθοριστικούς τομείς δράσης, την άμυνα της χώρας, την εξωτερική της πολιτική, το κράτος δικαίου, την οικονομία και την κοινωνική πολιτική. Στην τελευταία διάσταση συμπεριλαμβάνονται η Παιδεία και η Υγεία και το σύνολο εκείνων των ρυθμίσεων που αφορούν σε αυτό που ονομάζουμε κοινωνικό κράτος.

Το κράτος δικαίου άπτεται του διαχωρισμού των λειτουργιών του κράτους με κύριο στόχο την προστασία του ατόμου και του πολίτη από την κρατική αυθαιρεσία και τη διασφάλιση των ατομικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους. Αυτή η θεσμική διάρθρωση του κράτους είναι ανεξάρτητη από τις κυβερνήσεις και αναφέρεται στο κράτος-έθνος, δηλαδή στο σύνολο του λαού που προστατεύεται και του οποίου η πρόοδος καλλιεργείται, προβάλλεται και προωθείται. Τo στοιχείο της θεσμικής διάθρωσης συνιστά βασικό γνώρισμα του σύγχρονου κράτους, αλλά και ουσιώδη μοχλό για την πρόοδο, την ανάπτυξη και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας.

Επειδή λοιπόν οι πολιτικές που αναπτύσσονται σε επίπεδο στρατηγικής είναι παραγωγή κρατικής πολιτικής, καθορίζουν κατ’ ανάγκην τη συνέχεια του κράτους, αυτή τούτη η συνέχεια αποτελεί θεμελιώδες δομικό γνώρισμα των σύγχρονων κρατών. Οι κυβερνήσεις ακολουθούν κατά τρόπο πάγιο και σταθερό εθνικές πολιτικές που χαράσσονται σε επίπεδο κρατικής δομής, ενώ μπορούν, εφόσον κρίνουν απαραίτητο, στο τακτικό επίπεδο να προβούν σε αναγκαίες διαφοροποιήσεις, ενώ πολλές φορές οφείλουν να προσαρμόζουν αυτές τις πολιτικές στη δική τους ιδεολογικοπολιτική αντίληψη. Παρεμβαίνουν δηλαδή οι κυβερνήσεις διορθωτικά στα μεγάλα ζητήματα που αφορούν στη χώρα, χωρίς όμως να ανατρέπουν πολιτικές που εδραιώθηκαν ως δομές εθνικής στρατηγικής.

Η εκπαιδευτική πολιτική, για παράδειγμα, μπορεί να μεταβληθεί προσαρμοζόμενη σε ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού, χωρίς να ανατρέπεται η βασική της φιλοσοφία. Το ίδιο ισχύει και για την εξωτερική πολιτική, η οποία διατηρεί τις διεθνείς σχέσεις της χώρας κατά τρόπο αρμονικό και αξιόπιστο, εφόσον οι βασικές στοχοθεσίες, σε ό,τι αφορά την προβολή συμφερόντων, επιρροών και συμμαχιών, δεν μεταβάλλονται άρδην.

Η Ελλάδα από τη γέννηση του ελληνικού κράτους, ιδιαιτέρως μάλιστα από τη δολοφονία του μεγάλου μεταρρυθμιστή, ο οποίος έφυγε άδοξα, άδικα και πρόωρα, Ιωάννη Καποδίστρια, δεν κατάφερε να οικοδομήσει σύγχρονο, μοντέρνο κράτος, το οποίο να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εκάστοτε εποχής και να είναι σε θέση να ικανοποιεί τις ανάγκες, τα συμφέροντα και τις προσδοκίες του ελληνικού λαού και του έθνους ευρύτερα. Από το θάνατο του Καποδίστρια και εντεύθεν οικοδομήθηκε ένα πελατειακό κράτος, το οποίο υπονόμευε και υπονομεύει κάθε δυνατότητα πολιτικού και ευρύτερου εκσυγχρονισμού των δομών και των ίδιων των θεσμών, αλλά και των πολιτικών, που εξαγγέλλονται στο πλαίσιο της συμμετοχής μας σε μεγαλύτερα κρατικά σύνολα, όπως το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Το πελατειακό σύστημα είναι κατά γενική παραδοχή η παθογένεια εκείνη που κράτησε και κρατάει την Ελλάδα σε οικονομικό και ευρύτερο πολιτικό επίπεδο μακράν των υπολοίπων, των άλλων κρατών του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και η οποία δημιουργεί, παράγει και αναπαράγει κρίσεις, αναστέλλοντας ή και ακυρώνοντας οποιαδήποτε αναπτυξιακή ή μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Το κράτος είναι ο μεγάλος ασθενής της ελληνικής πολιτείας και το οποιοδήποτε πρόγραμμα ανάπτυξης και ανασυγκρότησης θα πρέπει να εστιαστεί πρωτίστως σε δομικές παρεμβάσεις στο θεσμικό πλαίσιο του κράτους, έτσι ώστε να καταστεί ευέλικτο και αποτελεσματικό στην υπηρεσία του πολίτη, των σχεδίων και των προγραμμάτων των κυβερνήσεων. Αυτό σημαίνει πως η κρατική δομή θα υπηρετεί κυβερνήσεις ανεξαρτήτως ιδεολογιών ή πολιτικών διαφοροποιήσεων στις διάφορες φάσεις της πορείας του κράτους. Η κρατική δομή είναι αυτή που δίνει τη συνέχεια στις πολιτικές και τις στρατηγικές της χώρας σε όλα τα επίπεδα, καθιστώντας την αξιόπιστη και αποτελεσματική έναντι πάντων, ιδίως έναντι των πολιτών της.

Αναφερόμαστε στη δυνατότητα των κυβερνήσεων να μεταβάλουν κρατικές πολιτικές που συνιστούν στρατηγική για τη χώρα, εφόσον φυσικά η χώρα διαθέτει στρατηγική σε πολλά επίπεδα. Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν διαθέτει και δεν διέθετε ποτέ στρατηγική με την έννοια της συγκροτημένης στρατηγικής, που θα συνιστούσε πολιτική διαρκείας, ούτε στην Παιδεία ούτε στην εξωτερική πολιτική, με ελάχιστες εξαιρέσεις στρατηγικών επιλογών, αυτές του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή όσον αφορά στην ΕΟΚ.

Χριστόδουλος Κ. Γιαλλουρίδης

Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, κοσμήτορας Σχολής Διεθνών Σπουδών, Επικοινωνίας και Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου