Η Γλώσσα των ομηρικών Επών.

Η Γλώσσα των Επών και οι πληροφορίες της

Η Γλώσσα  των  ομηρικών Επών.

                                                             Γράφει  ο  Αδάμης  Ευθύμιος

Ο έλεγχος  του  γλωσσικού  υλικού  των  ομηρικών  επών  μπορεί  να  μας  βεβαιώσει  για  την  ποικιλόμορφη  εικόνα  του  υλικού, και  να  μας  προβληματίσει  για την  προέλευσή  του, είτε  την  χρονική  είτε  την  τοπική(Πελοπόννησος ; Βοιωτία ; Μικρά Ασία;).

Πράγματι η γλώσσα των ομηρικών επών χαρακτηρίζεται από σπάνια  ποικιλομορφία, η  οποία  προκύπτει  από  την  συνύπαρξη  αρχαίων  και  νεοτέρων  γλωσσικών  στοιχείων σε μια σχέση  πολύπλοκη, με  την ανάμειξη διαλεκτικών  τύπων, την  χρήση  του  δίγαμμα(F)(όχι  παντού), την  παρουσία  συνηρημένων  και  ασυναίρετων  τύπων …

«Σε  καμία  άλλη   λογοτεχνική  γλώσσα  δεν  διακρίνουμε  πράγματι  τόσο  σαφώς  την  σύνδεση  ανόμοιων  στοιχείων . Σ’ αυτή  διατηρήθηκαν  όχι  μόνο  τύποι  διαφόρων  εποχών  αλλά  και  διαφόρων  διαλέκτων» παρατηρούν  οι  O. Hoffman,  A. Debrunner, A.Scherer  αναφερόμενοι  στην  ομηρική  γλώσσα33 .

«Μπορούμε  όμως  να  εντοπίσουμε  ποια  είναι η γλώσσα  που «γράφτηκαν» τα  έπη ;», αυτό  είναι  ένα  βασικό  ερώτημα, όμως  η  απάντηση  δεν  φαίνεται  ότι  είναι  τόσο  εύκολη, διότι  διατυπώθηκαν  αποκλίνουσες  απόψεις : Ο Fick  εισηγήθηκε  την  αιολική  και  ότι  κατόπιν οι  Ίωνες  ραψωδοί  τα  μετέγραψαν  στην  ιωνική, ο  Wilamowitz   και  ο  T. Allen  υποστήριξαν  ότι  η γλώσσα  των  επών  ήταν  μια «ομιλούμενη» γλώσσα  στην  περιοχή  της  Σμύρνης  και  της  Χίου,  όπου  συμβίωσαν  Αιολείς  και  Ίωνες  (όπου  η  ιωνική   κάλυψε  την αιολική), οι  K.Sittl  και  D.Monro υποστήριξαν  ότι  οι  αιολικοί  τύποι  είναι  παλαιότεροι  από  τους  ιωνικούς, ενώ  οι  K Meister  και K. Witte,  υποστήριξαν  ότι  η  γλώσσα  των επών  είναι  τεχνητή  και  η ανάμειξη  των  γλωσσικών  στοιχείων  οφείλεται  σε  μετρικούς  λόγους, συνεπώς  ποτέ  δεν  μιλήθηκε, τέλος  οι  Parry  και  Nilsson  σχολιάζοντας  τα  πολλά  αρκαδοκυπριακά  στοιχεία  που  εντοπίστηκαν  στα  ομηρικά  κείμενα, εισηγήθηκαν  την  ύπαρξη  μιας  πιο  παλαιότερης  γλώσσας  από  την αιολική  και  την  ιωνική,  που  αυτή  αποτυπώνεται  στα  έπη34 .  

Ας  δούμε  όμως  το  πιο  βασικό,  ποια  σχέση  προκύπτει  ανάμεσα  στον  Όμηρο  και  τη  μυκηναϊκή  γλώσσα  των πινακίδων.

Η  αποκρυπτογράφηση  των  πήλινων  πινακίδων σε  Γραμμική Β΄ και  η  διεξοδική  μελέτη  της  γλώσσας  τους  έδωσε  μια  άλλη διάσταση  στην  μελέτη  της  ομηρικής  γλώσσας.

Χαρακτηριστική  είναι  η  άποψη  του  Προμπονά  ότι  ο έλεγχος  των  ομηρικών  κειμένων  με  βάση τα μυκηναϊκά  κείμενα των  πινακίδων  αποδεικνύει  πως  κάποιες λέξεις  διαβάζονται  ευκολότερα  με  την  βοήθεια  της  γραμματικής  της  Γραμμικής  Β΄ και  ότι  στα  έπη  υπάρχουν  αποσπάσματα  που  έχουν  μυκηναϊκή  γλωσσική  προέλευση :

« χωρία  ολόκληρα, θεωρούμενα  ως  παρεμβολαί, αποδεικνύονται  ότι  δύνανται  να  είναι  αρχαιότατα…μετρικαί  ανωμαλίαι (…) εξαφανίζονται…»35

Ο  Προμπονάς  παραθέτει  αρκετά  παραδείγματα 36 και  σε  πρόσφατες  δημοσιεύσεις   βεβαιώνει  πως  ιδίως  οι  λογότυποι  του  έπους  εκτείνονται  βαθύτερα  απ’  ότι  υποθέτουμε  μέσ’  το  χρόνο, αφού  συναντιούνται  ακόμη  και στα  έπη  των  παλαιοτέρων  πολιτισμών.

Είναι  γεγονός  ότι  περισσότερες  από  400 λέξεις  του ομηρικού (επικού) λεξιλογίου, συναντιούνται  στα  κείμενα  των  πήλινων  πινακίδων σε  Γραμμική Β΄, παρότι αυτές  αποτελούν  μόνο  λογιστικά  αρχεία  που  η  τήρησή  τους  απαιτούσε  ένα  κοινότυπο  λεξιλόγιο…

Αξίζει  να  παρατηρήσουμε  ότι  στις  πήλινες  πινακίδες  εντοπίζονται  έξι  ομάδες  κοινών   ονομάτων(λέξεων) που  χρησιμοποιούνται  από  τον  Όμηρο(τις  αξιοποιεί ποιητικά  με  την  ίδια  σημασία) και  μια  μεγάλη  ομάδα  κυρίων  ονομάτων, η  οποία  περιλαμβάνει  ανθρωπωνύμια, τοπωνύμια  και  ονόματα  θεών(ακόμη και επίθετα),  μάλιστα  στις  γραφές  των  πινακίδων  συναντάμε  ακόμη  και  τυπικές  ομηρικές  φράσεις  όπως  είναι  το  «δώρα  τε  φέρει»  με  την  ίδια  σειρά  των  λέξεων.

Έχει λοιπόν μεγάλο  ενδιαφέρον  να  δούμε  αυτό  το  λεξιλόγιο  σύμφωνα  με  τον  Προμπονά(και  άλλους) και να  παρατηρήσουμε  τι  δηλώνει:

1. Συγγένεια :  ma-te: μάτηρ= μήτηρ, tu-ka-te: θυγάτηρ, ko-wo: κορfος=ομηρ. κούρος,  kowa: κόρfα=ομηρ. κούρη,  i-o : ιός=ομηρ. υιός.
2. Αξίωμα ή Επάγγελμα: wa-na-ka: fάναξ=ομηρ. άναξ, qa-si-re-u:βασιλεύς,  i-je-re-u: ιερεύς, i-je-re-ja: ιέρεια,  po-ti-ni-ja: πότνια, ke-ra-me-u: κεραμεύς, ke-ke-u: χαλκεύς, po-me: ποιμήν, qo-u-ko-ro:βουκόλος,  su-qo-ta:συβώτας = ομηρ. συβώτης(χοιροβοσκός),  e-re-ta:ερέτας= ομηρ.ερέτης (κωπηλάτης)…
3. Όπλα: pa-ka-na:φάσγανα(ξίφη),  e-ke-a:έγχεα(δόρατα), ko-ru:κόρυς (περικεφαλαία), to-ra-ke: θώρακες, qi-si-po: ξίφος…
4. Σκεύη- Έπιπλα: di-pa:δίπας=ομηρ.δέπας,  ti-ri-po:τρίπος=ομηρ.τρίπους,  ka-ra-te-ra:κρατήρ,  a-pi-po-re-we: αμφιφορήfες=ομηρ. αμφιφορήες(αμφορείς) qe-to:πέθος=ομηρ. πίθος,  to-no:θόρνος=ομηρ.θρόνος…….
5. Προϊόντα: wo-no: fοίνος=ομηρ.οίνος, si-to: σίτος, e-ra-wo: έλαιfον=ομηρ. έλαιον, ri-no:λίνον, me-ri: μέλι….
6. Μέταλλα-Πολύτιμες ύλες: ku-ru-so:χρυσός,  a-ku-ro: άργυρος, ka-ko: χαλκός mo-ri-wo-do: μόλυβδος, e-re-pa:ελέφας(ελεφαντόδοντο)…

Κύρια   Ονόματα  που  συναντάμε στην μυκηναϊκή :

Ονόματα  προσώπων :  a-ki-re-u: Αχιλλεύς, e-ko-to: Έκτωρ, ai-wa:Αifas= ομηρ. Αίας,  ma-ka-wo: Μαχάfων=ομηρ.Μαχάων,  te-se-u:Θησεύς,  ta-ta-ro:Τάνταλος,

o-re-ta=Ορέστας=ομηρ. Ορέστης…

Εθνικά: mi-ra-ti-ja: Μιλάτιαι, a-swi-ja:Άσfιαι(Άσιαι), ra-mi-ni-ja:Λάμνιαι (Λήμνιαι), είναι  γυναίκες, δούλες   που  κατάγονται  απ’ την  Μίλητο, την  Ασία, την Λήμνο (η  σχέση  αφορά  μόνο  τις  περιοχές  που  απογράφει  και ο Όμηρος).

Τοπωνύμια :  pu-ro=Πύλος…

Ονόματα  Θεών : σε  δοτική πτώση di-me: Διfε΄ι= Διί(στον  Δία), di-wo-nu-so: Διfονύσω,  e-ra: Ήρα, a-re: Άρη, e-ma-a: Ερμάhα( στον  Ερμή),  a-pe-ro-(ne): Απελλώνει= Απέλλωνι(στον  Απόλλωνα), po-si-da-o-ne :Ποσειδαώνει = Ποσειδάωνι(Όμ.), a-ta-na:Αθάνα=Αθηνά,  pa-ja-wo-ne:Παιαfώνει=Παιήωνι (Όμ.=Παιήων)…

        

Είναι  λοιπόν  εντυπωσιακό πως  οι  συγκεκριμένες  κατηγορίες  λέξεων, από τις  πιο  λειτουργικές  της  ομηρικής  ποίησης, αποτελούν  υλικό  που  το  συναντάμε  στην γλωσσική  δεξαμενή  των  μυκηναίων.

Όσον  αφορά  τις  φράσεις  των  πινακίδων  που  έχουν  αντιστοίχιση  προς  τα ομηρικά  κείμενα, είναι  γεγονός  ότι  συναντάμε  στην  PY Tn 316 : do-ra-qe pe-re = «δώρα  τε  φέρει», όπως  ακριβώς  στον  Όμηρο,  επίσης στηV52(Docs.208)  a-ta-na po-ti-ni-ja= «Αθάνα Ποτνία» που  αντιστοιχεί στον ομηρικό  στίχο  της  ζ-305 «πότνι’ Αθηναίη» (=Δέσποινα  Αθηνά), επίσης   τα  pa-ka-na  a-ra-ru-wo-a  de-so-mo= «φάσγανα  αρηρότα δεσμοις» (Ra1543, 1548) αντιστοιχούν  στον Ο-713 ομηρικό στίχο «φάσγανα  καλά  μελάνδετα»….

Λαμβάνοντας  υπόψη  ότι  οι διάλεκτοι  της  «Αχαϊκής»  διακρίνονται  γεωγραφικά  σε  Βόρειες (Αιολική) και σε Νότιες (Ιωνική, Αρκαδοκυπριακή, Μυκηναϊκή των πινακίδων, Αττική) πρέπει  να  πούμε  ότι η ομηρική  επική  γλώσσα  περιλαμβάνει  βόρεια  και  νότια  διαλεκτικά  στοιχεία, δηλαδή  μυκηναϊκά, ιωνικά, αττικά και αρκαδοκυπριακά.

Τα ιωνικά, είναι  περισσότερα και επηρεάζουν την γραμματική της ομηρικής(επικής) γλώσσας, τα αρκαδοκυπριακά  είναι  λιγότερα  και  τα  αποτελούν  κυρίως  λέξεις  όπως (κασίγνητος, πτόλις…), ενώ  τα  αιολικά  που  είναι  επίσης  πολλά, αφορούν  φωνητικά  φαινόμενα  της  επικής  γλώσσας, είναι  απολύτως  αναγκαία  για  μετρικούς  ιδίως  λόγους, και είναι  παμπάλαια στο  έπος.

Η παρουσία, ειδικά, των  αιολικών  τύπων,  που  επιβίωσαν  στο  έπος, υποδεικνύει  την  χωρο-χρονική  πορεία  των  καταλοίπων, σύμφωνα  με  την  οποία  το  έπος  διαμορφώθηκε, στιχουργήθηκε  και  τραγουδήθηκε (χρονικά) πριν  την  ίδρυση  των  αιολικών  πόλεων  της  Μικράς Ασίας, κατά  πάσα  πιθανότητα  στην  Θεσσαλία (στις  εκεί  ηγεμονικές  αυλές), ή  στον  Αχαϊκό  νότο, συνεπώς  στις  έδρες  των  μεγάλων  μυκηναϊκών  κέντρων,  κατά  την  μυκηναϊκή  εποχή.

Αυτό, το  μακρινό  γλωσσικό  παρελθόν  του  έπους,  δηλώνει  και  το  δίγαμμα (F= /w/ βαυ), το  οποίο,  ως  φθόγγος,  δεν  συναντάνται  στην  Ιωνική – Αττική  κατά  τον  8^ο ή  7^ο αι, που  θεωρητικά  έζησε  ο  ποιητής, και  συνεπώς  θα  ήταν  άγνωστο  στον  Όμηρο, αν έζησε  τότε,  και  σίγουρα  δεν  θα  χρησίμευε  ούτε  αργότερα  κατά  την  καταγραφή  των  επών(βέβαια  συναντάται  σε αιολικά  και δωρικά  κείμενα (επιγραφές)  έως  τον 4^ο αι.π.Χ.) .

Κι  όμως  ο Bentley  υποστήριξε  ότι  στην  εποχή  του  Ομήρου το  δίγαμμα   ήταν  εύχρηστο  και  η  έρευνα  τον  επιβεβαίωσε  όταν  σε  3.354  περιπτώσεις  κρίθηκε  για  λόγους  προσωδιακούς (μέτρου), φωνητικούς  και  μορφολογίας, αναγκαία  η  τοποθέτησή  του, αντίθετα  σε  άλλες  617  η  παρουσία  του  δεν  ήταν  απαραίτητη (γιατί ;).

Άραγε  η  παρουσία  του  αποτελεί  «κληρονομιά»  της  παλαιότερης  ποίησης  από  την  οποία  ο  Όμηρος  ενσωμάτωσε  αυτούσιους  κάποιους  στίχους  και  μέρος  του  λεξιλογίου  της(μετρικά  δουλεμένου) ώστε  ν’  αποφεύγει χασμωδίες(δύο  διαδοχικά  φωνήεντα  μέσα  σε  μια  λέξη, ή  στο  τέλος  μιας  και  στην αρχή  της  επόμενης  π.χ. Ε- 816: «ερέω  έπος»  που  γίνεται  κανονικά «ερέω Fέπος»), αλλοιώσεις  κατά  την  προφορά  των  φθόγγων(ύπαρξη φωνητικών κενών π.χ. το fίνος = οίνος, βοfς = βους…) και  τέλος  τη  διατάραξη  των  μετρικών  κανόνων  του  δακτυλικού  εξαμέτρου(την  προσωδία: εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών  π.χ.  «οι  δε  απαμειβόμενοι  fέπεα  πτερόεντα αγόρευαν» Ι-409, επίσης  «εσθλόν δ’ ούτε τι πω Fείπες  Fέπος …» Α 108). 

Όμως  η  γλωσσική  εικόνα  των  ομηρικών  κειμένων  συνδέεται  στενά  και  με  το  φαινόμενο  των «λογοτύπων».

Οι επαναλαμβανόμενες  φόρμες  από  μάχες, συμπόσια, διαλόγους, στις  οποίες   αλλάζουν  μόνο  τα  πρόσωπα, το  πλήθος  έτοιμων  έμμετρων  στερεότυπων (επίθετα – ουσιαστικά, ομάδες  λέξεων, παραδοσιακά  τμήματα  στίχων) οδήγησε  στην  άποψη ότι  όλο  το έργο  του  Ομήρου είναι  ένας  απλός  συνδυασμός  έτοιμου  υλικού  (και  μετρικά  δουλεμένου)  από  την  προηγούμενη  επική  παράδοση .

Πράγματι  ένα  μεγάλο  μέρος  του  λεξιλογίου, 67% στην  Ιλιάδα, 65% Οδύσσεια, επαναλαμβάνεται  και  το  απαρτίζουν  παραδοσιακά  κοσμητικά  επίθετα, σπάνιες - δυσνόητες  λέξεις  και  λογότυποι δηλαδή  «συμπλοκές» λέξεων  που τις συναντάμε κυρίως  σε  καθορισμένες  θέσεις  του  στίχου.

Λογοτυπικό  χαρακτήρα  έχουν  και  ολόκληροι  στίχοι,  που  επαναλαμβάνονται  συχνά, όπως «ήμος  δ'  ηριγένεια  φάνη  ροδοδάκτυλη  Ηώς» αλλά  και  νοηματικές  ενότητες  που  αποδίδονται  με  περιγραφές  γευμάτων, ή  οπλισμού… 

Βέβαια  η  παρουσία των στερεοτύπων  στον  Όμηρο  διευκολύνει  την  σύνθεση, δεν  δημιουργεί  όμως  ένα  ασφυκτικό  πλαίσιο, αφού όπως  παρατηρεί  ο Chadwick «βρίσκουμε  πολλά  τεκμήρια  χρήσης  στερεοτύπων  στην  σύνθεση, αλλά  το  έργο  του  είναι  γενικά  πολύ  ανώτερης  ποιότητας. Δεν  είναι  απλά  ένας  αριστοτέχνης  της  αφήγησης  αλλά  και  ένας  από  τους  μεγαλύτερους  ποιητές  στον  κόσμο»37 άποψη  που  ενισχύει  και  η Rosalind Thomas «το  35% του  λεξιλογίου  της  Ιλιάδας  χρησιμοποιείται  μόνο  μια  φορά και  το  33% στην  περίπτωση της  Οδύσσειας. Αυτό  σημαίνει  ότι  από  τις  6000 λέξεις που  ο  Όμηρος  χρησιμοποεί  στην  Ιλιάδα  οι  2.000 είναι  μοναδικές»38 .

Συμπερασματικά  θα  λέγαμε  ότι  η  γλωσσική  έρευνα  των  ομηρικών  κειμένων έχει  προσφέρει  πολλά  στις  γνώσεις  μας,  αφού  κατέδειξε  το  χρονικό  βάθος  της  ομηρικής  γλώσσας,  που  φτάνει  στην  μυκηναϊκή  εποχή.

 Όσον  αφορά  την  «τεχνητή» μορφή  του  υλικού  της,  πρέπει  να  πούμε  ότι  οφείλεται  στην  συνύπαρξη  ετερόκλητων στοιχείων  π.χ. οι αιολικοί τύποι των  προσωπικών  αντωνυμιών  χρησιμοποιούνται  παράλληλα  με  τους  ιωνικούς(άμμες-ημείς, άμμε-ημάς, τύνη-συ), οι  αιολικοί  τύποι  του  απαρεμφάτου  σε  -μέναι, -μεν («έμμεναι») παράλληλα  με  ιωνικούς  π.χ. «είναι», το  αιολικό  επιτατικό  «αρι» (αρίγνωτος) χρησιμοποιείται  παράλληλα  με  το  ιωνικό  «ερι» (ερίηρος), τα  πατρωνυμικά   της  αιολικής  σε  -ίων (Πηλείων) χρησιμοποιούνται  παράλληλα  με  ιωνικά  σε – ίδης (Πηλείδης),  αξιοποιούνται παλαιοί  αιολικοί  τύποι ουσιαστικών  με  ονομαστική σε –α, π.χ. νεφεληγερέτα,  αλλά  και  η  αποκοπή  των  προθέσεων π.χ. «κάτθανε, αμ(ανά) πεδίον»(αιολική), ενώ  δεν  χρησιμοποιείται  συστηματικά  ούτε  η ψίλωση (της  αιολικής) π.χ. ηέλιος, ούτε  η δάσυνση(της  ιωνικής)π.χ. ημέρη, μάλιστα  είναι  χαρακτηριστικό  ότι  διατηρούνται  ασυναίρετα  δύο  διαδοχικά  όμοια  φωνήεντα  π.χ. ευχετάασθαι  για  την  μετρική  διέκταση (ώστε  να  μεταβάλονται  αντίστοιχα  σε  βραχύ  και  μακρό), καθώς  επίσης  και  η  ευρεία  χρήση  συνηρημένων  αλλά και  ασυναίρετων  τύπων .

 Τα  πορίσματα  (των  μελετητών)  συγκλίνουν  στις  εξής  παραδοχές  για  την  γλωσσική  εικόνα  των  ομηρικών  επών :

- τα  αρκαδοκυπριακά  και  τα  μυκηναϊκά  στοιχεία  των  επών  είναι  λεξιλογικά

- τα  αιολικά  είναι  φωνητικά

- τα  ιωνικά αφορούν  την  γραμματική  της  επικής  γλώσσας

- οι  αττικοί  τύποι  εισήχθησαν  κατά  την  καταγραφή  των  επών από  τον

     Πεισίστρατο  στην  Αθήνα39.

Είναι σημαντικό  λοιπόν  να  παρατηρήσουμε  ότι  τα  συμπεράσματα  από  την  μελέτη   της  γλώσσας  των  επών  συγκλίνουν  προς  τα  συμπεράσματα  κάποιων  επιστημόνων από  την  μελέτη  των  πολιτιστικών  και τεχνολογικών  στοιχείων, αφού  όπως  και  εκείνα  παραπέμπουν  σε  διαφορετικές   εποχές, μ’  ένα  παλαιότατο  γλωσσικό  στρώμα  να  επιβιώνει  δραστήριο  για  αιώνες  αργότερα .

Όλες  αυτές  οι  διαπιστώσεις  αποδεικνύουν  ότι  μια  επιχειρούμενη  χρονολόγηση  του  γλωσσικού  υλικού, κατατάσσει  ένα  μέρος  του  βαθιά  μέσ’  τον  ιστορικό  χρόνο  της  ελληνικής  γλώσσας  και  σίγουρα  στην  μυκηναϊκή  εποχή, δεν  θα  μπορούσε  όμως, αυτό  και  μόνο,  να  χρονολογήσει  με  ασφάλεια  τα  έπη(με  βάση  γλωσσικά  κριτήρια), τους  δίνει βέβαια,  με  σιγουριά,  μια  θέση(χρονική)  στην  αρχαία  ελληνική  Γραμματεία, αφού με  τη συγκριτική αντιπαραβολή των γλωσσικών  στοιχείων  του  Ομήρου  προς  εκείνα  (από τα  έργα)  του  Ησιόδου, αποδεικνύει  την  παλαιότητα  των  ομηρικών  επών  και  την  χρονική  απόστασή  του  ομηρικού  υλικού, μιας  γενιάς   και  περισσότερο, ως  προς  εκείνα40 .

Στην  ίδια  κατεύθυνση  συμπερασμάτων, δηλαδή στον  εντοπισμό υλικού διαδοχικών   χρονολογικών  στρωμάτων  μέσα  στα  ομηρικά  έπη,  βρίσκεται  και η  εξέταση των  μύθων(που απογράφονται  στον  Όμηρο), οι οποίοι, όπως  διαπιστώθηκε, αποτελούν  όχι  μόνο  ένα  μεγάλο  ταμείο  πληροφοριών, αλλά  έχουν  την  δική  τους  ηλικία,  διότι  αποτελούν  πνευματικά  προϊόντα  μιας  παλιότερης  εποχής(προομηρικής) που τους  ενσωμάτωσε  το έπος. Ο Nilson  εύστοχα  απέδειξε  την  μυκηναϊκή  προέλευση  αυτής  της  μυθολογίας 41.

---

33 O. Hoffman,  A. Debrunner, A.Scherer «Ιστορία  της  Ελληνικής  Γλώσσας» σελ 79.

34 Στην  αρχαιότητα  επικαρατούσε  η  άποψη  ότι  η  γλώσσα  των  επών  είναι  η ιωνική με  πολλές  λέξεις  και  τύπους  από  την  αιολική .

35 Προμπονάς «Ελληνική  επική ποίηση από  τα μυκηναϊκά  χρόνια ως σήμερα» σελ 66(1990)

36 Προμπονάς «Η μυκηναϊκή επική ποίηση με βάση τα  μυκηναϊκά κείμενα  και  τα  ομηρικά  έπη»(1980)

37Chadwick : Μυκηναϊκός  Κόσμος σελ 366. Cambridge  1976  

38 Rosalind Thomas : «Γραπτός  και  προφορικός  λόγος  στην  αρχαία Ελλάδα» σελ.51,52

39 Συνέβη  ένα  είδος  γλωσσικής  εξομάλυνσης  των  κειμένων, μάλιστα   την  σχέση  αυτή επιβεβαιώνει  η  μεταγενέστερη  γραμματεία  και  γενικότερα  η  χειρόγραφη  παράδοση   .

40 Janko,  Homer, Hesiod and the  Hymus 1982

41 Nilson «Η  μυκηναϊκή προέλευση της ελληνικής Μυθολογίας» (1932)

Πηγή

Παλαιότερα του Αρκά, αλλά πόσο επίκαιρα!

Το πόρισμα του ανακριτή για το σχέδιο ΠΥΘΙΑ: Η «ασημένια δραχμή», ο Ρόντος και το σχέδιο δολοφονίας Καραμανλή

Φως σε σκοτεινές πτυχές του πολιτικού παρασκηνίου σε κρίσιμες περιόδους για τη χώρα, επιχειρεί να ρίξει με το πόρισμά του ο επίκουρος ανακριτής κατά της διαφθοράς Δημήτρης Φούκας, εστιάζοντας στην υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών και του σχεδίου «Πυθία» που αφορούσε στο σχέδιο δολοφονίας του Κώστα Καραμανλή.

Η πολυετής έρευνα του ανακριτή Δημήτρη Φούκα έφτασε στο τέλος της και ο δικαστικός λειτουργός παρέδωσε ένα πολυσέλιδο πόρισμα-φωτιά στο Συμβούλιο Εφετών, το οποίο θα αποφασίσει την περαιτέρω τύχη της δικογραφίας.

Στο πόρισμα φωτιά γίνονται αναφορές σε μυστικές υπηρεσίες της Ελλάδας και των ΗΠΑ, σε τηλεγραφήματα του Wikileaks, στο ρόλο συγκεκριμένων πρακτόρων, σε πληροφοριακά δελτία της ΕΥΠ, αλλά και αναφορές στις σχέσεις Ελλάδας-Ρωσίας και Ελλάδας- ΗΠΑ.

Σύμφωνα με πληροφορίες στο πόρισμα-φωτιά του ανακριτή, Δημήτρη Φούκα, αναφέρεται πως στο πλαίσιο της έρευνας κρίθηκε αναγκαία η άρση του τηλεφωνικού απορρήτου του Γεωργίου Αλέξανδρου Ρόντου (πρώην στενού συνεργάτη του Γιώργου Παπανδρέου ο οποίος έχει καταθέσει με την ιδιότητα του μάρτυρα στο πλαίσιο της έρευνας). Από την άρση του τηλεφωνικού απορρήτου, σύμφωνα με πληροφορίες, προέκυψε πως ο κ. Ρόντος συνομιλούσε κατά το έτος 2012 με τον Μεξικανό επιχειρηματία, Julio Salinas Price, σύμβουλο οικονομικών θεμάτων του προέδρου του Μεξικού και ιδιοκτήτη ορυχείων αργύρου.

Οι τηλεφωνικές συνομιλίες των δύο ανδρών κατέληξαν στην έλευση του Μεξικανού επιχειρηματία στην Ελλάδα με σκοπό, όπως επισημαίνεται κατά πληροφορίες στο πόρισμα του ανακριτή: «την προώθηση σχεδίου που προέβλεπε την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη και την εισαγωγή εθνικού νομίσματος. Το σχέδιο αυτό για πρακτικούς λόγους αποκαλέσαμε ασημένια δραχμή, προέβλεπε την εισαγωγή νέου νομίσματος εκτιμώμενης αξίας διπλάσιας του ετήσιου ΑΕΠ, καλυμμένου σε ποσοστό 20% από αξία μετάλλου που θα χορηγούσε ο προμηθευτής, δηλαδή ο Μεξικανός επιχειρηματίας». Στο πόρισμα, κατά πληροφορίες, επίσης, αναφέρεται ότι «θα προέκυπτε για τη χώρα επιβάρυνση ύψους 70 δισ. ευρώ για την έκδοση του νέου νομίσματος στην οποία θα έπρεπε να προστεθούν οι αμοιβές συμβούλων και μεσιτών». Σύμφωνα με τον ανακριτή, πληροφορίες για την επίσκεψη του Price και τις επαφές του στην Ελλάδα βρέθηκαν και κατασχέθηκαν, σε κατοχή προσώπου που δεν κατονομάζεται μεν, αλλά στο σπίτι του έγινε έρευνα στο πλαίσιο ανακριτικής εφόδου.

Από την πολυετή έρευνα του ανακριτή, Δημήτρη Φούκα, προέκυψαν στοιχεία για την ύπαρξη σχεδίου που αποσκοπούσε στην άσκηση πίεσης και στον εξαναγκασμό της ελληνικής κυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή, να αλλάξει πολιτική σε θέματα που αφορούσαν τις διεθνείς σχέσεις της χώρας και ασκήθηκε δίωξη κατά αγνώστων δραστών.

Μεταξύ των ενεργειών ήταν και το σχέδιο δολοφονίας του τότε πρωθυπουργού. «Σκοπός των δραστών φαίνεται ότι ήταν η διακοπή της πολιτικής και οικονομικής προσέγγισης της Ελλάδας με τη Ρωσία, που τότε είχε αρχίσει να διαμορφώνεται σε κρίσιμους τομείς ειδικότερα της ενέργειας, των εξοπλισμών και των κρατικών προμηθειών». Ιδιαίτερη μνεία για το θέμα στο πολυσέλιδο πόρισμα του κ. Φούκα γίνεται στη σύναψη συμφωνίας, αφενός μεν για την κατασκευή του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη και αφετέρου του αγωγού φυσικού αερίου South stream.

Όπως προκύπτει από τα τηλεγραφήματα που δημοσιεύτηκαν στο Wikileaks, αλλά και τις καταθέσεις των μαρτύρων, «το πολιτικό περιβάλλον που άρχισε να διαμορφώνεται στις ελληνορωσικές σχέσεις προκάλεσε προβληματισμούς στην κυβέρνηση των ΗΠΑ που δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν αν οι ανωτέρω ενέργειες συνιστούσαν στρατηγική μεταστροφή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής ή όχι… Όπως προκύπτει από την έρευνα υπήρξαν ενέργειες εκ μέρους της κυβέρνησης των ΗΠΑ με σκοπό την ανατροπή των αρρωστημένων, όπως χαρακτηρίζονται, συμφωνιών».

Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται και από πληροφοριακά δελτία της ΕΥΠ αλλά και από μαρτυρία του πράκτορα με την κωδική ονομασία «ΘΣ 13». Σε άλλο σημείο του πορίσματος αναφέρεται, σε σχέση με τις αμερικανικές αντιδράσεις για τους αγωγούς ότι: «Το γεγονός της στήριξης της αμερικανικής πλευράς προς τον αγωγό ΤΑΡ εκτιμάται ότι μεταφέρθηκε στις ελληνικές κυβερνήσεις μετά το 2009, επιβεβαιώθηκε δε από την κατάθεση του μάρτυρα Βίκτωρα Ρέστη, ο οποίος μετά από συνάντηση του με τον πρόεδρο των ΗΠΑ τον Μάιο του 2012 μετέφερε στην ελληνική πολιτική ηγεσία την αμερικανική θέση. Αποτέλεσμα ήταν η σταδιακή εγκατάλειψη των σχεδίων των αγωγών και η δέσμευση της ελληνικής πλευράς στο σχέδιο του αγωγού ΤΑΡ. Επίσης εγκαταλείφθηκε το σχέδιο προμήθειας στρατιωτικού υλικού από τη Ρωσία».

Παράλληλα, ο ανακριτής ανακάλυψε την ταυτότητα του Γουίλιαμ Μπέιζιλ (William Basil), πράκτορα της CIA και καταζητούμενου για το έγκλημα της διακεκριμένης κατασκοπείας, ο οποίος βρίσκεται πίσω από την υπόθεση των υποκλοπών. Η σύζυγος του συγκεκριμένου προσώπου όπως προέκυψε, ήταν εκείνη που είχε αγοράσει τα καρτοκινητά-σκιές από την Ακτή Μιαούλη με το ψευδώνυμο Πέτρος Μάρκου, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την παρακολούθηση δεκάδων πολιτικών, μελών της τότε κυβέρνησης αλλά και δεκάδων άλλων προσώπων.
Από την άρση απορρήτου μιας εκ των τεσσάρων τηλεφωνικών συνδέσεων προέκυψε ότι η τηλεφωνική σύνδεση ενεργοποιήθηκε και σε άλλη συσκευή με στοιχεία συνδρομητή American Embassy. Μετά την αποκάλυψη των υποκλοπών ο William Basil εξαφανίστηκε από την Ελλάδα.

Πράκτορας προς ανακριτή: Σταμάτα την έρευνα

Σύμφωνα με τον ανακριτή Φούκα «στις 26/03/2014 επικοινώνησε με το ανακριτικό γραφείο πρώην στέλεχος της ΕΥΠ με τον οποίο υπήρξε προηγούμενη συνεργασία ζητώντας συνάντηση με τον ανακριτή. Η συνάντηση έγινε αυθημερόν και αυτός αναφέρθηκε σε τηλεφωνική επικοινωνία του με στέλεχος των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ που είχε υπηρετήσει παλαιότερα στην Ελλάδα, ο οποίος του ζήτησε να έρθει σε επαφή με τον ανακριτή και να μεταφέρει την άποψη ότι οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις είναι πλέον φιλικές και ότι η έρευνα πρέπει να σταματήσει διότι εμποδίζει την περαιτέρω ανάπτυξή τους».

Πηγή

Αρκάς: Όταν το 'ξυπνάς το ζώο μέσα μου' υλοποιήθηκε με απειλές για τη ζωή του σκιτσογράφου

Τα σκίτσα του Αρκά τα έβαζαν πάντα με όλους και με όλα. Με τις κυβερνήσεις, με την άρχουσα τάξη, με τα πάντα. Τώρα που είναι κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ, τα σκίτσα του καυτηρίασαν τις διαπραγματεύσεις. Και κάποιοι θεώρησαν πως θίχτηκαν από τη σάτιρα, επιτέθηκαν στον καλλιτέχνη και τον απείλησαν με τον πλέον επονείδιστο τρόπο (Pics)

Χρήστος Δεμέτης

Ιούνιος 26 2015 11:32

 

 

Ο Αρκάς είναι γνωστός σε όλους μας, χωρίς κανείς να έχει δει το πρόσωπο του. Εκτός από τους οικείους και τους συνεργάτες του δηλαδή.

ADVERTISEMENT

Εδώ και τρεις δεκαετίες, ο σκιτσογράφος έχει καθιερωθεί στη συνείδηση όλων μας σαν ένας εκ των καλλιτεχνών με το πιο εύστοχο χιούμορ και με μια σάτιρα που δεν σταματάει πουθενά.
Γιατί αυτή είναι η λογική της σάτιρας. Να μην αφήνει κανέναν σε ησυχία, να εισβάλλει στα σπίτια και στα μυαλά, να προκαλεί εγρήγορση, χαμόγελα ή αντιδράσεις. Μόνο τότε άλλωστε είναι επιτυχημένη.
Τα περισσότερα σκίτσα του Αρκά είναι αλληγορικά. Τα πιο πρόσφατα δημιουργήθηκαν με αφορμή τις διαπραγματεύσεις που είναι εν εξελίξει στις Βρυξέλλες και αναρτήθηκαν στην επίσημη σελίδα του στο Facebook.
"Έχω εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση. Είναι άνθρωποι που πατάνε γερά στον αέρα", ανέγραφε το πιο πρόσφατο έργο του που συγκέντρωσε και τα περισσότερα επιθετικά σχόλια. Ο Αρκάς αποφάσισε να το "κατεβάσει" από το Facebook και να σταματήσει εν γένει να δημοσιεύει σκίτσα του στο διαδίκτυο που τα κυκλοφορούσε δωρεάν.
Αφορμή για την απόφαση του, ήταν οι απειλές που δέχθηκε για τη ζωή του, καθώς και σειρά εμετικών σχολίων.
Ο κόσμος του διαδικτύου στάθηκε στην πλειοψηφία του, στο πλευρό του Αρκά. Ο Αρκάς έγινε πρώτο trend στο ελληνικό Twitter ενώ δημιουργήθηκαν και δύο hashtags. Το #Je_suis_Arkas και το #Free_Arkas.

Το επίμαχο σκίτσο:

 

Ακολούθησε η ανακοίνωση στην επίσημη σελίδα του Αρκά:

 

Ακόμα ένα καυστικό σχόλιο:

Και ακόμη ένα:

 

 

Το παρακάτω σκίτσο πάντως, δεν μπορεί να το χαρακτηρίσει κανείς και τόσο "αντικυβερνητικό":

Το μόνο που έχουμε να πούμε είναι πως δημοκρατία σημαίνει ελευθερία άποψης. Η δημοκρατία έχει ανάγκη το χιούμορ και τις αντίθετες απόψεις από εμπνευσμένους ανθρώπους που μπορούν να κινητοποιήσουν περισσότερους με το έργο τους.
Η επίθεση στον Αρκά είναι ακόμη ένα δείγμα πόλωσης των ημερών μας και της πολιτισμικής μας ένδειας. Εν προκειμένω, η συγκεκριμένη στοχοποίηση δεν ωφελεί κανέναν και ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για συνέχιση τέτοιων αντιμετωπίσεων αν δεν καταδικάζεται απερίφραστα.
Είναι επίσης, το λιγότερο, αστείο να κατηγορείς για μεροληψία και χρηματισμό κάποιον που ζει στην αφάνεια τόσα χρόνια και "χτυπάει" όλα τα μέτωπα, αδιακρίτως.
Κάποιοι πολιτικοί θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν το γεγονός και να καπηλευτούν τα σκίτσα. Πρόβλημα τους. Είμαστε σίγουροι πως ο Αρκάς θα επανέλθει με τοποθέτηση από το πενάκι του. Και αν δεν το κάνει ο Αρκάς αυτό, θα το κάνει κάποιος άλλος με τη σάτιρα του. Όσο έχουμε δημοκρατία έτσι θα πηγαίνει η ιστορία. Όσοι οραματίζονται την κατάλυση της, θα βρίσκουν πάντα μπροστά τους ένα σκίτσο που θα τους ενοχλεί.
Σχόλιο του Δημ. Παπαδημούλη:

Σκίτσο του Αρκά, προ κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ:

 

Αντί επιλόγου:
"Ο σκοπός ενός αστείου δεν είναι να μειώσει κάποιον, αλλά να του θυμίσει ότι είναι μειωμένος"
George Orwell

Πηγή

Από ... το χθές!

Το Άγιο Όρος από ψηλά

ΞΕΝΟΦΩΝ ΖΟΛΩΤΑΣ

Ήταν 3 Ιανουαρίου 1990, αργά το βράδυ και ενώ οι διάδρομοι της Βουλής ήσαν σχεδόν άδειοι, στο γραφείο του πρωθυπουργού της οικουμενικής κυβέρνησης Καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα επικρατούσε μια απίστευτη ένταση και υπερκινητικότητα. Το συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών (Κωνστ. Μητσοτάκης, Ανδρέας Παπανδρέου, Χαρίλαος Φλωράκης - πρόεδρος Συνασπισμού της Αριστεράς) δεν ενέκρινε το έκτακτο σχέδιο 10 σημείων που πρότεινε ο κ. Καθηγητής και η χώρα κινδύνευε με άμεση χρεοκοπία και στάση πληρωμών.
 

Το ήξεραν ή το υποψιάζονταν ελάχιστοι και η καθημερινότητα στην χειμωνιάτικη Αθήνα ήταν απολύτως ομαλή παρά τις γνωστές και οικείες έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις. Άλλωστε παντού στον δυτικό κόσμο η πτώση του τείχους του Βερολίνου, η διάλυση του υπαρκτού σοσιαλισμού και το άνοιγμα των βόρειων συνόρων της χώρας είχαν προκαλέσει μια γενικευμένη αίσθηση αισιοδοξίας.

Στην Ελλάδα είχαν προηγηθεί δύο εκλογικές αναμετρήσεις με την πρώτη να οδηγεί στην συγκρότηση της κυβέρνησης Τζαννετάκη με συνεργασία ΝΔ-Συνασπισμού και η δεύτερη στην οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα. Ήταν μια κυβέρνηση γέφυρα που θα οδηγούσε την χώρα ομαλά στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση μέσα όμως από ένα σχέδιο συναινετικής Εθνικής Ανασυγκρότησης που θα οδηγούσε τη χώρα σε μια νέα πορεία. Γι’αυτό ο Ζολώτας αποφάσισε ως πρωθυπουργός να συγκροτήσει την περίφημη τότε άγνωστη σήμερα Επιτροπή Αγγελόπουλου (Άγγελος Αγγελόπουλος, Καθηγητής Οικονομίας, νεανικός φίλος του Ξ. Ζολώτα, υπουργός της «Κυβέρνησης του  Βουνού» ΠΕΕΑ και της Κυβέρνησης Εθν. Ενότητας τον Οκτώβριο Δεκέμβριο 1944).

Στόχος του ήταν να πείσει επιτέλους όλα τα πολιτικά κόμματα να συμφωνήσουν σε ένα ελάχιστο κοινό πρόγραμμα που συμπύκνωνε την έμμονη ιδέα του Καθηγητή από το 1924, όταν έγινε - ο νεότερος στη ιστορία - Καθηγητής Οικονομικών. Νομισματική σταθερότητα μαζί με γρήγορη οικονομική ανάπτυξη και εκβιομηχάνιση. Κάτι που το κατόρθωσε προσωρινά ως διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας την περίοδο 1955-1967, όταν η Ελλάδα σημείωσε ποσοστά ανάπτυξης του ΑΕΠ με τον «ιαπωνικό» ρυθμό  του 6-7% ετησίως. Σε στενή συνεργασία και με την υποστήριξη του Κων. Καραμανλή που έγινε πρωθυπουργός το 1955, προώθησε ένα επιτυχημένο μείγμα κρατικής παρέμβασης και αγοράς που μόνον η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα κατόρθωσαν να επιτύχουν.

Αυτό ήταν το όραμα Ζολώτα. Βιομηχανία τύπου Νότιας Κορέας (το 1960 ήταν φτωχότερη από την Ελλάδα) δημοκρατία αναπτυγμένης χώρας και στόχευση στην καρδιά της Ευρώπης. Αν και δεν εξέφραζε ποτέ ανοικτά τις πολιτικές του προτιμήσεις και τηρούσε με θρησκευτική ευλάβεια την αμερόληπτη ουδετερότητα που του επέβαλλε η θέση του ως Διοικητή της ΤτΕ και ο δυναμικά μειλίχιος χαρακτήρας του, δεν ανήκε ποτέ στην Δεξιά Παράταξη. Ήταν πάντοτε ένας κεντρώος της σύνθεσης.

Έκανα αυτή την παρενθετική παρέμβαση του κεντρικού αφηγηματικού νήματος του άρθρου για τρεις λόγους. Ο πρώτος είναι η εξαιρετική έκθεση για το έργο και την ζωή του Ξενοφώντα Ζολώτα που εγκαινιάστηκε προχθές στο νέο κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) στην οδό Αμερικής και θα διαρκέσει αρκετούς μήνες. Προτείνω σε όλους και ιδίως στους νεότερους που μάλλον δεν ξέρουν καν της ύπαρξή του να την επισκεφτούν. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο Έλληνα οικονομολόγο και - για μένα - τον πιο συνειδητό Έλληνα πρωθυπουργό που προσέγγισε την έννοια του «Δημόσιου Συμφέροντος» περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον.

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει και αυτός με την επικαιρότητα των πιο σκληρών πλευρών της ιστορίας μας.  Με αφορμή τα 70 χρόνια από τα Δεκεμβριανά του 1944 και την συζήτηση που άνοιξε θα πρέπει να εξεταστεί και η προσπάθεια ενός τρίτου, σοσιαλιστικού και δημοκρατικού πόλου που συνετρίβη πρόωρα μέσα στην μέγγενη του εμφύλιου πολέμου που ακολούθησε. Άλλωστε ο Ξεν. Ζολώτας θεωρούσε ιδανικό οικονομικό σύστημα και για την Ελλάδα – με σταδιακά βήματα και εφόσον το επέτρεπαν οι συνθήκες – τον «Δημιουργικό Σοσιαλισμό» (βλέπε βιβλίο του με τον ίδιο τίτλο το 1943) που θα ήταν μια σύνθεση φιλελεύθερης (όχι αρρύθμιστης ή όπως λέμε σήμερα νεοφιλελεύθερης) αγοράς με ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος και γι’αυτό μαζί με τον Άγγελο Αγγελόπουλο ίδρυσαν κατά την διάρκεια της Κατοχής το 1942 τον όμιλο Σοσιαλιστική Ένωση (στην οποία από πρόταση της Ιωάννας Τσάτσου συμμετείχε για λίγο και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής).

Ο τρίτος λόγος και πιο σημαντικός ακολουθεί. Ας ξαναγυρίσουμε  λοιπόν στην αρχή της ιστορίας.

«Είναι καλοί άνθρωποι αλλά είναι άρπαγες του κράτους»

Όταν στις 23 Νοεμβρίου 1989 ο Καθηγητής Ζολώτας ανέλαβε  ύστερα από ομόφωνα πρόταση των κομμάτων την πρωθυπουργία της οικουμενικής Κυβέρνησης, τα οικονομικά στοιχεία που του δόθηκαν ήταν από ασαφή έως θολά. Σίγουρα πολύ χειρότερα απ' ότι του είχαν ειπωθεί. Είχε προηγηθεί η τρίμηνη θητεία της κυβέρνησης Τζαννετάκη, ένα καθεστώς ημικυβερνησίας. Υπουργός Οικονομικών ήταν ο Αντ. Σαμαράς με βασική καινοτομία της υπουργίας του την εισαγωγή των αφορολόγητων κόκκινων πινακίδων αυτοκινήτων ΑΜΟ που πλημμύρισαν τη χώρα, παρότι προορίζονταν αρχικά για τους εργαζόμενους στο εξωτερικό (βλ άρθρο ΑΔ Παπαγιαννίδη στον Οικ. Ταχυδρόμο Σεπτ 1999). Μεταπήδησε στην συνέχεια και στην οικουμενική ως υπουργός Εξωτερικών. Την ίδια θέση διατήρησε και στην κυβέρνηση Μητσοτάκη που ήλθε στην εξουσία τον Απρίλιο του 1990, όταν έγινε ο «μοιραίος» άνθρωπος για την εμπλοκή στο Σκοπιανό αλλά και για την πτώση της κυβέρνησης της ΝΔ το 1993. Και μετά ήλθε πάλι στην εξουσία ο ΑΓ Παπανδρέου και πάλι τα γνωστά. Στην Ελλάδα ένας κλειστός αριθμός ατόμων επανέρχονται εναλλάξ στην εξουσία.

Γενικά η κυβέρνηση Τζαννετάκη - όπως και όλες οι προηγουμένως -  δεν παρέδωσε τίποτα. Όταν ο πρωθυπουργός μου ζήτησε να βρω τα αρχεία αποφάσεων και ομιλιών για να τα συμβουλευτεί, οι δέκα, προϋπάρχουσες, κυρίες γραμματείς του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού - «τρελάθηκα» με τον αριθμό - με κοίταξαν με απορία. «Ποια αρχεία, δεν υπάρχουν αρχεία» μου είπε η προϊσταμένη. «Τα παίρνουν όλα οι Πρωθυπουργοί στο σπίτι τους». Τρελάθηκα για δεύτερη φορά αλλά όπως αποδείχτηκε ήμουν απλά στον πρόλογο. (Τελικά το 2002 ψηφίσθηκε νόμος για τα Αρχεία του Πρωθυπουργού με πρωτοβουλία του καθηγητή Γιώργου Παπαδημητρίου, νομικού συμβούλου επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη, αλλά μάλλον δεν εφαρμόζεται πλήρως ακόμη. Ίσως το 2050). Όταν  μετέφερα το νέο στον Καθηγητή Ζολώτα, παρότι τυπικά το θέμα ήταν ήσσονος σημασίας για την εποχή, εξερράγη. «Είμαι 86 ετών. Έχω γράψει  40 βιβλία αλλά μόνο τώρα αρχίζω να καταλαβαίνω τις βαθιές παθογένειες της χώρας. Είναι θαύμα που επιβιώνει αυτό το κράτος» Και ήταν μόνο  η αρχή.

Στις 3 Ιανουαρίου του 1990 η κατάσταση στα δημοσιονομικά πράγματα έτεινε να γίνει απελπιστική. Το ΑΕΠ της χώρας σε ευρώ ήταν περίπου στα 70 δις (σήμερα είναι 184 δις) ενώ το Δημόσιο χρέος ακόμη ήταν μόνο στο 70% με ραγδαία όμως αυξητική τάση (σήμερα είναι ως γνωστόν στο 176% του ΑΕΠ). Ο πληθωρισμός γύρω στο 15% (σήμερα έχουμε αρνητικό πληθωρισμό ή αποπληθωρισμό) τα επιτόκια εσωτερικού στο 24% το δημόσιο έλλειμμα κτύπαγε το 13% (όπως το 2009) και περίπου στο 10-12% ήταν το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου πληρωμών. Είχαν αρχίσει σταδιακά εξαγωγές κεφαλαίων με ταξίδια στην Ελβετία κα το κυριότερο κινδυνεύαμε με αθέτηση  διεθνών πληρωμών και με μη πληρωμή μισθών και συντάξεων. Ουσιαστικά υπήρχε διορία 2 ή 3 ήμερών πριν το πρόβλημα πάρει μεγάλες διαστάσεις και υπήρχε ο άμεσος κίνδυνος γενικευμένης ανησυχίας των πολιτών για την «υγεία» και την ισοτιμία της δραχμής. (Αποκτήσαμε τελικά το 2001 το ευρώ αλλά ήδη είχαν ξεπροβάλλει τα τρία περίφημα κριτήρια του Μάαστριχτ που θεσπίστηκαν το 1993.)

Με δεδομένη την άρνηση των τριών πολιτικών αρχηγών να συναινέσουν στα 10 έκτακτα μέτρα Ζολώτα, το μόνο που έμενε ήταν η έκτακτη σύναψη Syndicated Loan από Διεθνείς Τράπεζες (η αγορά Ομολόγων δεν ήταν τότε πολύ αναπτυγμένη). Πράγμα ιδιαιτέρως δύσκολο να πραγματοποιηθεί σε ένα λογικό και μη αστρονομικό επιτόκιο.

Όταν μπήκα στο γραφείo του καθηγητή Ζολώτα στο ισόγειο της Βουλής, τον είδα για μια και μόνη φορά στην 18χρονης γνωριμίας μας (τον γνώρισα το 1986 όταν έκανα μαζί του μια συνέντευξη εφ’όλης της ύλης για τα 70 χρόνια του ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ) να κάθεται «σε αναμμένα κάρβουνα».  Είχε μπροστά του δυο μεγάλα καλογραμμένα λογιστικά φύλλα κάτι σαν έσοδα - έξοδα υποχρεώσεις του κράτους και δίπλα κράταγε σημειώσεις με συνεχείς αναπροσαρμογές. Είχε έρθει για δεύτερη φορά ένας παλιός μαθητής του από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους με άλλα δυο λογιστικά τεφτέρια υπό μάλης. Τηλεφώνησε στον από χρόνια στενότερο συνεργάτη του Ν.Α. από την Τράπεζα της Ελλάδας «Μόνο σε αυτούς του δύο έχω εμπιστοσύνη για την αξιοπιστία των στοιχείων. Είναι οι μόνοι που δεν μου πασάρουν "αλλοιωμένα" στοιχεία για τις πραγματικές υποχρεώσεις του κράτους». «Μα κύριε Καθηγητά του αντέτεινα αυτά δεν είναι επίσημα στοιχεία. Είστε Πρωθυπουργός της χώρας θα έπρεπε να είχατε σε πέντε λεπτά τα πραγματικά μεγέθη του Κράτους».

«Παιδί μου, είπε (προσφιλής προσφώνηση του Καθηγητή στους στενούς του συνεργάτες ανεξαρτήτως ηλικίας) δεν υπάρχει πλέον ενιαίο κράτος στην Ελλάδα. Το κράτος είναι κάτι σαν αδειανό πουκάμισο για τα μάτια του κόσμου. Γνωρίζω από παλιά τον Ανδρέα και τον Μητσοτάκη και είναι καλοί άνθρωποι ως άτομα. Αλλά με τα κόμματά τους έχουν γίνει άρπαγες του κράτους που το λαφυραγωγούν εναλλάξ. Έχουν φτιάξει δύο παράλληλους κομματικούς μηχανισμούς υποκαθιστώντας το επίσημο κράτος. Συγκρούονται αδυσώπητα αλλά ξέρουν ότι είναι μια ο ένας μια ο άλλος. Και κρατάνε τις κρίσιμες πληροφορίες μόνο για τον εαυτό τους.  Οι της ΝΔ δραματοποιούν τα στοιχεία προς το χειρότερο γιατί θέλουν άμεσα εκλογές, οι του ΠΑΣΟΚ κάνουν το ακριβώς αντίθετο γιατί δεν θέλουν τώρα εκλογές και είναι ικανοί μέσα στην αδιάφορη ανευθυνότητά τους να καταγγέλλουν ο ένας τον άλλο δημοσίως και να εκθέτουν τη χώρα διεθνώς. Να το θυμάσαι ότι αυτό οι δύο σε πέντε σε δέκα ίσως και λίγο περισσότερα χρόνια θα χρεοκοπήσουν την Ελλάδα».

«Το δράμα», συνέχισε «η τραγωδία είναι ότι αυτός που είναι ο πιο λογικός αυτός που με στηρίζει περισσότερο στο Συμβούλιο Αρχηγών που είναι αυτός που έχουμε τις μεγαλύτερες διαφορές. Ο Χαρίλαος Φλωράκης ίσως επειδή έζησε την άγρια εποχή του εμφύλιου δείχνει την μεγαλύτερη ευαισθησία για την κρισιμότητα της κατάστασης. Αλλά και αυτός δεν μπορεί να τα πει δημοσίως. Τις προάλλες μου είπε: «Ξενοφώντα αν σε στηρίξω δημοσίως θα με φάνε οι δικοί μου». Ίσως τελικά να μας σώσει η Ευρώπη με τις νέες Συνθήκες αλλά με διαλυμένο και αρπακτικό κράτος η ιδιωτική οικονομία θα μείνει απροστάτευτη και θα καταστραφεί μέσα στον θυελλώδη ανταγωνισμό».

Συγκρουσιακή λαφυραγώγηση εναλλάξ και ΜΝΗΜΟΝΙΟ

Σοφά, προφητικά λόγια ενός ΜΟΝΑΔΙΚΟΥ  Έλληνα που δυστυχώς αποδείχτηκαν στο σύνολο τους αληθινά. Δεκατέσσερα χρόνια μετά, το 2004 ο Γ. Αλογοσκούφης καταγγέλλει ως υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή την προηγούμενη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ότι έκρυβε ελλείμματα κάτω από το χαλί. Πρώτη διεθνής δυσφήμηση της χώρας. Το 2009 ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου ως υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου καταγγέλλει τον Γ Αλογοσκούφη (και  Γ Παπαθανασίου) ότι και αυτοί με την σειρά τους έκρυβαν το κολοσσιαία δημόσιο έλλειμμα στο 13,5% του ΑΕΠ. Τα στοιχεία ήσαν αληθινά αλλά πρέπει να δούμε τον «φαύλο κύκλο» και των δυο μαζί στο ίδιο πλαίσιο. Είναι οι δυο όψεις της ίδιας συγκρουσιακής λαφυραγώγησης του κράτους εναλλάξ που έλεγε κι ο καθηγητής Ζολώτας. Δεύτερη διεθνής δυσφήμηση της χώρας. Μετά πανικός, μερική χρεοκοπία, αποκλεισμός από τις αγορές, ΜΝΗΜΟΝΙΟ. Όσοι έζησαν από κοντά και μέσα στο εσωτερικό της τότε κεντρικής εξουσίας περιγράφουν μια εικόνα απίστευτης σύγχυσης, πρωτοφανούς ερασιτεχνισμού και τσαπατσουλιάς και δυστυχώς δεν υπήρχε ένας Ζολώτας με μαεστρικές κινήσεις να σώσει την χώρα όπως το έκανε το 1990.

Ο Α Σαμαράς και η ΝΔ ήταν κατά του Μνημονίου μέχρι το 2012. Μετά ανέλαβε την εξουσία μαζί με το ΠΑΣΟΚ και έγινε υπέρ αναφανδόν. Συνεχίσθηκε η ίδια παράλογη υφεσιακή περιοριστική πολιτική σε καθεστώς αποπληθωρισμού που στραγγάλισε την ιδιωτική οικονομία και η οποία είναι ομόρροπη μόνο με τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντά της Γερμανίας και των χωρών του Βορρά. Ακολούθησαν θυελλώδεις, σπασμωδικές δήθεν «αλλαγές», μαζική περικοπή εισοδημάτων και υπερφορολόγηση που αφορούσαν μόνον τους «πολλούς άλλους», αλλά όχι το κομματικό τους δυναμικό μαζί με τις οικογένειές τους. Σύμφωνα με ορισμένες αδημοσίευτες έρευνες, το ποσοστό ανεργίας τους ανέρχεται μόνο στο 4-5% ενώ το συνολικό είναι 27%.

Αυτό φαίνεται λογικό γιατί ΝΔ και ΠΑΣΟΚ (περίπου 6000 στελέχη και 150.000 μέλη) έχουν γίνει τα τελευταία 20 χρόνια αποκλειστικοί «ιδιοκτήτες» του ελληνικού κράτους.  Έχουν «αποικιοποιήσει» το κράτος.  Σε συνδυασμό με προσωρινά ευνοϊκές γι αυτούς ευρωπαϊκές συμμαχίες και μαζί με το 20% των πιο πλούσιων Ελλήνων που έχουν πληγεί λίγο η καθόλου από την κρίση είχαν συγκροτήσει ένα σκληρό μπλοκ εξουσίας που μοιάζει με στάσιμη ολιγαρχία και ελέγχει το σύνολο σχεδόν των επικοινωνιακών διαύλων της χώρας. Αποτελούν ένα είδος «vested interests» (καθεστωτικά συμφέροντα) που υπονομεύουν την παραγωγικότητα του κράτους, την κοινωνική κινητικότητα και την επιχειρηματική ανανέωση. Γιατί να δουλέψει κάποιος περισσότερο και πιο παραγωγικά όταν ξέρει ότι ο κομματικός θα πάρει όλα τα εύσημα  και τις θέσεις έτσι κι αλλιώς; Γιατί να δεχτεί κάποιος αξιολόγηση όταν ξέρει ότι την αξιολόγηση την ελέγχει ο μηχανισμός ΝΔ - ΠΑΣΟΚ;

Η Ελληνική Δημοκρατία που δημιουργήθηκε με τόσες προσδοκίες το 1974 πρέπει να βρει με άψογες δημοκρατικές και κοινοβουλευτικές διαδικασίες ένα τρόπο να απελευθερώσει το Ελληνικό κράτος από την «αποκλειστική ιδιοκτησία» τους προσπαθώντας επιτέλους να του δώσει δίκαιες «απρόσωπες» δομές σε κοινό κτήμα έτσι ώστε κανένας να μην μπορεί να γίνει μόνιμα αποκλειστικός κυρίαρχος. Ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος στην καρδιά του πρέπει να παραμένει πάντοτε ένας «κενός χώρος» με προσωρινή καθοδήγηση αυτών που επιλέγουν οι πολίτες. Χωρίς να είναι ιδιοκτησία κανενός. Αυτή είναι η μία και μόνη κεφαλαιώδης «Διαρθρωτική Αλλαγή» η  πιο σημαντική μεταρρύθμιση που πρέπει να γίνει και είναι πολύ πιο σημαντική από οποιαδήποτε εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ για τις επιμέρους αγορές ή την ασφαλιστική μεταρρύθμιση των ταμείων.

Για να κλείσουμε εαυτό το μακροσκελές και βιωματικό άρθρο που είναι αφιερωμένο στα 10 χρόνια από το θάνατο του Καθηγητή Ζολώτα (πέθανε πλήρης ημερών το 2004 σε ηλικία 100 ετών) να πούμε ότι την 3 Ιανουαρίου 1990 μέσα σε λίγες ώρες με απανωτές, συντονισμένες κινήσεις ο πρωθυπουργός Ζολώτας έσωσε την χώρα από μια άτακτη   χρεοκοπία. Με τηλεφωνικές επικοινωνίες με 3 κεντρικούς τραπεζίτες, τον Ζακ Ντελόρ, τον Μίνω Ζομπανάκη και ιδίως με τον τότε Διοικητή της ΤτΕ Γ. Χαλικιά για την αποτροπή οποιασδήποτε ανησυχίας του κοινού για την δραχμή και την κινητοποίηση του προσωπικού με εποπτεία των τραπεζών (τότε δεν υπήρχαν online συστήματα και πολλά ΑΤΜ) και ιδίως  με την σύναψη δολλαριακού δάνειου με το υψηλό επιτόκιο 10,4% (πληρώσαμε παραπάνω αλλά σώθηκε προσωρινά η χώρα) η απειλή χρεοκοπίας απεχώρησε από το προσκήνιο.

Οι εκλογές έγιναν ομαλά στις 8 Απριλίου 1990 και εξελέγη πρωθυπουργός ο Κων Μητσοτάκης. Εκείνη την ημέρα αφού ψήφισε στο εκλογικό κέντρο κοντά στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου κάτσαμε σε ένα καφενεδάκι για έναν ήρεμο καφέ. Ήταν εύθυμος, σφύριζε με τον δικό του μελωδικό σκοπό, κάπνισε το καθιερωμένο τσιγάρο Benson Royal των 100 εκατοστών με τον καφέ - χωρίς ποτέ να κατεβάζει τον καπνό - σχολίαζε και συζήταγε με δεκάδες θαμώνες που του μιλούσαν με σεβασμό. Ήταν 87 ετών και ένιωθε πενηντάρης. «Έκανα το καθήκον μου και παρέδωσα την χώρα χωρίς κανένα επιπλέον πρόβλημα. Θα μπορούσα να κάνω πολλά ακόμη αν με άφηναν και αν είχα χρόνο. Αλλά αυτός ο Μητσοτάκης βιαζότανε να πάρει την εξουσία και απέσυρε τους υπουργούς του πρόωρα. Τι να κάνουμε αυτά έχει η ζωή και  η πολιτική. Αλλά μην ξεχάσεις ότι σου είπα την πρώτη ημέρα που σε διόρισα στο γραφείο μου. Ό,τι είδες, ό,τι ακούσεις, ό,τι σου είπα θα τα ξεχάσεις. Τουλάχιστον για 20 χρόνια. Έως τότε θα έχουμε ίσως διορθωθεί και άλλωστε μάλλον και οι τέσσερις μας στο Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών θα έχουμε αποδημήσει εις Κύριον».

Μόνο μια αστοχία πρόβλεψης. Ο Κων. Μητσοτάκης ζει και βασιλεύει κα είναι πλέον ο μόνος εν ζωή πολύπειρος πρώην πρωθυπουργός. Λίγα χρόνια μετά  ρώτησα τον Κων. Μητσοτάκη ποια είναι η γνώμη του για τον Ξενοφώντα Ζολώτα. «Ο Ξενοφών Ζολώτας είναι ένας πεπεισμένος κρατιστής. Γι’αυτό διαφωνούσαμε τόσο συχνά». Ναι αλλά τι είδους κρατιστής; ¨Ένα τέτοιο δημιουργικό κρατιστή με μετριοπαθείς φιλελεύθερες απόψεις και πίστη στον δημιουργικό Σοσιαλισμό που συνδυάζει το κράτος με την αγορά και την επιχειρηματική καινοτομία μάλλον χρειάζεται ακόμη και σήμερα η χώρα, 110 χρόνια μετά τη γέννησή του.

Περικλής Βασιλόπουλος

Δημοσιογράφος, Αντιπρόεδρος της Ένωσης Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Διατέλεσε Διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού στην Οικουμενική Κυβέρνηση Ζολώτα (1989-90)